«Экологияға мән беретін уақыт жетті”
«Ақ жол» газетінің 30-қаршадағы №140 санына «Экологияға мән беретін уақыт жетті” атты мақала жарияланды.
ТАРИХИ ӘДІЛДІК ОРНАТУ АРХИВТЕРДІ АШУДАН БАСТАЛАДЫ!
Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Нұртөре Жүсіптің Қазақстан Рсепубликасы Премьер-Министрінің орынбасары Е.Л.Тоғажановқа еліміздегі кітапханалар мен архивтердің жағдай жайлы айтып, өзекті мәселе көтерді. Онда облыс орталықтарындағы архивтердің де жағдайы баяндалады.
ТАРИХИ ӘДІЛДІК ОРНАТУ АРХИВТЕРДІ АШУДАН БАСТАЛАДЫ!
Қазіргі кезде технологиялық жағынан алға кеткен елдер ғылымға ЖІӨ-нің 2,7-4,3% көлемінде қаржы бөледі. Оның 1% көрсеткіштен төмен болуы мемлекеттің ғылыми-техникалық қауіпсіздігі үшін қауіпті болып есептеледі. Статистика комитетінің мәліметі бойынша, Қазақстанда ғылымға 0,16 пайыз қаржы қарастырылған. Бұл ең төменгі көрсеткіштен 6 есе төмен.
Кітапханалар мен архивтер – ғылымға бастайтын жол. Көптеген кітапханада кітапқа тапсырыс беру электронды түрде жүзеге асырылады. Кітапхана қорында сақталған кітаптар тұтастай толыққанды электронды тізімге енгізілмеген.Іздестіру жүйесі дұрыс қалыптаспаған. Арнайы кілтсөздер арқылы іздеп табу қиынға соғады.
Ұлттық кітапханалар мен мұрағаттарда құжаттар мен жазбаларды сақтау ісіне жеткілікті көңіл бөлінбейді. Көне жазбаларды санитарлық нормаларға сай сақтамаса, көзге көрінбейтін әртүрлі паразиттер жеп қояды. Мұндай жағдайда түпнұсқаларын келешек ұрпаққа жеткізу қиындайды.
Eлордадағы Ұлттық архивке қарасты Қолжазбалар мен сирек кітаптар ұлттық орталығын алайық. Орталық 2017 жылы ашылғанда Алматыдағы Кітап музейінен, басқа да облыстардағы кітапханалардан негізгі қор жиналған. Бізде шетелдегідей орталықтандырылған қолжазбалар мен сирек кітаптар қоры жоқ. Еліміздің әр аймағындағы кітапханаларда қолжазбалар мен сирек кітаптары бар. Солардың бәрін бір орталыққа жинап, неге үлкен ортақ қор жасамасқа?
Орталықтың қолжазбалар мен сирек кітапты сақтайтын жері өте тар. Қор көбейген сайын, ғимаратқа сыймай барады. Орталықтың ғимараты еуропалық талаптарға мүлдем сай емес. Орталықтың көрермендерге арнап дайындаған көрмесі де өте кішкентай. Кітап қоры көбейген сайын орталықта ғылыми сараптамалық топты ұлғайту керек. Мұнда 4 реставратор жұмыс істейді.
Бізде реставрация саласы да дамымаған. Заманауи техникалармен көбірек жабдықтау қажет. Реставраторларды арнайы даярлау ісімен бірге, олардың денсаулығын да ескеру қажет. Себебі қолжазбамен жұмыс істеу, оны реставрациялау денсаулыққа зиянды.
Аймақтардағы архивтердің де жағдайы жетісіп тұрған жоқ. Құжаттарды қайда қоярын білмейді. Қазақстанда үлкен жүйелі кітап көрмесі жоқ. Негізі осы орталық аясында үлкен кітап көрмесін жасауға болады. Сонау Орхон-Енисей ескерткіштерінен бастап бүгінгі Тәуелсіздік жылдарына дейінгі бүкіл кітапты көрсететін көрме жасалмаған.
Шет елдердегі архив, кітапханалар өздерінің қорларын түгел цифрландырып жатыр. Бізде белгілі бір архивтер ғана өз күштерімен кейбір қорларды цифрландырды. Алайда көпшілігінің цифрландыру сапасы нашар. Цифрландырылған сирек қолжазбалар мен кітаптардың оқылуы қиын. Көшірменің сапасы да нашар, жүктеп алуға келмейді. Сондықтан кітаптардың оқылымын тегін етіп, бірақ жүктеуін ақылы етер болса, бұл олардың материалдық жағдайын жақсартуға мүмкіндік берер еді.
Aрхивтер мұндай мүмкіндікті әлі жасай қойған жоқ. Облыстардағы кей архивтердің сайты да жоқ. Шет елдердегідей архив құжаттарымен онлайн танысу мүмкін емес.
Пандемия кезінде Франция, Ұлыбритания, АҚШ, Германия, Ресей архивтері өздерінің дүиелерін онлайн оқуға мүмкіндік жасады. Ал біздегі ғылыми жұмыстардың бәрі тоқтап қалды.
Сондықтан бұл мәселелерді Мәдениет және спорт министрлігі мен
Білім және ғылым министрлігі бірлесе қолға алып, жетілдіруі керек.
Бізде советтік кезеңнен қатып қалған көптеген тыйымдар бар. Соның бірі – көшірмелер жасауға тыйым салу. Ал алдыңғы қатарлы дамыған елдер цифрландыруға баяғыда көшіп кетті. Сондықтан елімізде қолжазбалар, сирек кітаптар, басқа да құнды құжаттарды цифрландырып, халықтың қажетіне жарату қажет. Бұл мұрағат құжаттарымен жұмысты азайтып, іздестіру жұмыстарын жүргізу мәселесін жеңілдетіп, оның сақталуының кепіліне айналады.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «ХХ ғасыр – «халқымыздың тарихындағы қасіретті кезең» деп баға берген өткен ғасырдың 20-50 жылдарындағы саяси қуғын-сүргін зобалаңына қатысты құжаттар әлі күнге дейін жабық тұр. Оларға тарихшылардың қол жеткізуі мүмкін емес. Жабық құжаттарды ашу, жариялау, жинақтау мәселесі тоқтап тұр.
Нәубеттің құрбандарын мәңгі есте қалдыру үшін жабық архивтердің ашылуына рұқсат берілген дұрыс. Президенттің тікелей тапсырмасымен, тарихи әділдікті қалпына келтіру жұмыстарын аяқтап, саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау үшін арнайы мемлекеттік комиссия құрылды. Тарихи әділдікті қалпына келтірудің алғышарты жабық архивтерді ашудан басталады. Сонда ғана жазықсыз жапа шеккендердің рухына тағзым етіп, кемел келешекке қол созамыз.
Құрметті Ералы Лұқпанұлы, «Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 27-бабына сәйкес, Сізден, жоғарыда көтерілген мәселелер бойынша толық жазбаша жауап беруді сұраймыз.
“ОБЛЫС АРХИВІ ЕҢСЕСІ ПӘС ЕСКІ ҮЙДЕ ОТЫР” АТТЫ МАҚАЛАСЫ ЖАРИЯЛАНДЫ
«Жамбыл облысы мемлекеттік архиві» КММ директоры Көсемәлі Сәттібаұлының облыстық «Ақ жол» газетінің 25-қаршадағы №138 санына “Облыс архиві еңсесі пәс ескі үйде отыр” атты кең көлемді мақаласы жарияланды.
УАҚЫТ НЕТКЕН ҰШҚЫР ЕҢ…
Өткен жылы қарашаның 11-і күні ортамызда жүрген атпал азамат, Қазақстанның құрметті журналисі Мақұлбек Рысдаулет 70 жастан аса бере өмірден озған еді.
Қазақ баспасөзіне, Жамбыл облысының баспасөзі мен рухани өміріне өзіндік үлес қосқан аяулы азаматтың қазасы көпшіліктің қабырғасын қайыстырған еді. Артына елеулі мұра қалдырған баспасөз қайраткерінің биік болмысы уақыт өткен сайын биіктей бермек.
Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін тәмамдаған соң, Жезқазған облыстық «Жезқазған туы» газетінде тілші, бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы болды. Алматы Жоғары партия мектебінде оқыды. Мақұлбек Рысдәулет сонымен бірге көптеген көркем әдеби және публицистикалық кітаптардың авторы ретінде білеміз.
Одан кейін республикалық «Халық кеңесі», «Заң», «Егемен Қазақстан» газеттерінің Жамбыл облысындағы меншікті тілшісі, Жамбыл облыстық «Ақ жол» газетінің бас редакторы, кейінгі жылдары облыстық архив басшысы болып та ел тарихын тануға қатысты көп еңбек етті.
Жамбыл облыстық мемлекеттік архивінде қызмет істей жүріп облыстың қоғамдық саяси өміріне белсене қатыса жүріп, Жамбыл өңірінің жүріп өткен жолына, оның ішінде Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қиын кезеңдерден бірнеше кітапты дүниеге әкелді. Ол кітаптар бұл күнде қоғамның қажетіне жарап, аға ұрпақтың жанқиярлық еңбегіне қойылған ескерткішке айналғандай.
#gallery-1 { margin: auto; } #gallery-1 .gallery-item { float: left; margin-top: 10px; text-align: center; width: 50%; } #gallery-1 img { border: 2px solid #cfcfcf; } #gallery-1 .gallery-caption { margin-left: 0; } /* see gallery_shortcode() in wp-includes/media.php */
Аяулы азаматтың дүниеден озғанына жыл толды. Ол туралы естеліктер айтылуда, алда да айтыла бермек. Өйткені өмір жолында елеулі із қалдырған азаматтың ғибратты ғұмыры өзгелерге үлгі болса керек-ті.
САПАР БАЙЖАНОВТЫҢ САРА ЖОЛЫ
Көрнекті журналист-жазушы, зерттеуші-ғалым Сапар Байжановтың туғанына -90 жыл толуына орай «Жамбыл облысы мемлекеттік архиві» КММ директоры Көсемәлі Сәттібаұлының облыстық «Ақ жол» газетінің 9-қаршадағы №131 санына «Сапар Байжановтың сара жолы» атты кең көлемді мақаласы жарияланды.
Мақалада журналистика, әдебиет саласында айшықты із қалдырған, сол кездегі «Социалистік Қазақстан» газетінің редакторы болған және Қазақстан Республикасының Бас архив басқармасының басшысы қызметін атқарған Сапар Байжановтың өнегелі өмір жолы баяндалады.
Сапар Байжанов 1930 жылы Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Шайқорық ауылында қараша айында дүниеге келген.
“Кілтіңіз болса анықтаманы үйден шықпай-ақ алуға болады” атты мақала
Архивтік анықтамаларды алу туралы “Ақ жол” газетінде тілші Есет Досалының “Кілтіңіз болса анықтаманы үйден шықпай-ақ алуға болады” атты мақаласы жарық көрді.
Жамбыл облысының тарихы архив құжаттарында…
Жамбыл облысы Қазақстан Республикасының оңтүстік аумағында орналасқан әкімшілік басқару бөлігі. Аумақ Талас пен Шу өзендері аңғарларында, Алатау мен Қаратаудың түйіскен баурайлары мен Балхаш көлініің батыс жағында, Қаратау жотасы мен Бетпақдала аралығында орналасқан.
Алпыс жылға жуық Қоқан хандығының қол астында болып келген қазақ жерінің оңтүстігі 1864 жылыдан бастап орыс империясының құрамына енді. Осы өңірде Сырдария мен Жетісу облыстары құрылыпы, олар Түркістан генерал-губернаторлығына бағынды. Үкіметтің 1867 жылғы 11-маусымында қабылдаған жаңа жерлерді басқару жөніндегі «Уақытша Ережеге» сәйкес Әулиеата уезі құрылды. Орталығы Әулиеата шаһары болды. Уезде 200 мың халық тұрды. Тұрғындардың саны 1897 жылы 3000 мыңға жетті. 1917 жылы қазан төкерісінен кейін уезд Түркістан АКСР-нің құрамында болғаны белгілі. 1924 жылғы межелеуден кейін алғашында Сырдария, кейіннен Оңтүстік Қазақстан облысы құрамында болып келген облысымыз 1939 жылдың 14 қазанындағы КСРО Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен Жамбыл облысы болып құрылды. Құрамына Жамбыл қаласы мен Оңтүстік Қазақстан облысынан бөлінген Жамбыл, Луговой (Т.Рысқұлов), Мерке, Сарысу, Свердлов (Байзақ), талас және Алматы облысынан бөлінген Шу аудавны, осы Шу ауданынан бөлінген Көктерек аудандары кірді. Облыс орталығы Жамбыл қаласы болды. («Архив-тарих шежіресі» кітабы).
Шуақты өлкеге биыл 81 жыл толып отыр. 2000 жылдық тарихы бар Тараз жері, Жамбыл елі талай тарихи оқиғаларды басынан өткізгені хақ. Облыс болып құрылған 1939 жылдан бастап өзінің даму жолына түсті.
1940 жылғы облыстық архивтің сарғайған құжаттарында облыстың қысқаша экономикалық, саяси, әлеуметтік тыныс-тіршілігіген хабар беретін құжат сақтаулы. Онда жаңадан құрылған облыстың кенжелеп қалған экономикасын көтеруге бағытталған шаралар туралы айтылған.
Жамбыл жерінде 10 аудан, 1 қалада 320390 адам тұрған. 1939 жылғы санақ бойынша облыста 1154 елді-мекен, қала типінде 4, оны ішінде Жамбыл қаласы (орталық), ал Шу, Луговой, Мерке- Түркісіб темір жолы бойындағы жұмысшы поселкілер. Бұл қала типтес жерлерде халықтың 30 % шоғырланған. Жамбыл облысы батысында Оңтүстік Қазақстан облысымен, оңтүстігінде Қырғыз жерімен, ал шығысында Алматы, солтүстігінде Қарағанды облыстарымен шектеседі. Облыстың жалпы аумағы 122 066,941 мың гектар. Жері шөл және шөлейтті аймақтар болып табылады.