ХАЛЫҚ БІРЛІГІ ЖӘНЕ ЖҮЙЕЛІ РЕФОРМАЛАР – ЕЛ ӨРКЕНДЕУІНІҢ БЕРІК НЕГІЗІ
Қымбатты отандастар! Құрметті Парламент депутаттары мен Үкімет мүшелері!
Биыл егемен ел болғанымызға 30 жыл толып отыр. Тәуелсіздік – біздің ең қастерлі құндылығымыз.
Қазақстан Тұңғыш Президентіміз – Елбасының дара саясатының арқасында табысты ел ретінде бүкіл әлемге танымал болды.
Ең басты жетістігіміз – біртұтас ел болып, жаңа мемлекет құрдық. Іргемізді бекітіп, еңсемізді тіктедік. Халықаралық қауымдастықтың белді мүшесіне айналдық. Тұрақты қоғам қалыптастырып, орнықты даму жолына түстік.
Мемлекеттілігімізді нығайту үшін бір ел болып еңбек етіп жатырмыз.
Егемендік дегеніміз – жалаң ұран мен жалынды сөз емес.
Біз үшін ең маңыздысы – әр азаматтың Тәуелсіздік игілігін сезіне алуы. Оның басты көрінісі – елдегі бейбіт өмір, қоғамдағы тұрақтылық пен тыныштық. Сондай-ақ, халықтың тұрмыс сапасының жақсаруы және жастардың болашаққа нық сеніммен қарауы.
Барлық бастамамыз осыған бағытталуда.
Біз тұғыры мығым ел болу жолында кедергілерді еңсеріп, қиындықтарды жеңіп келеміз. Мұның бәріне берекелі бірлік пен еселі еңбек арқылы жеттік.
Еліміз Тәуелсіздік жылнамасының төртінші онжылдығына қадам басқалы тұр. Бұл кезеңнің оңай болмайтыны қазірдің өзінде айқын байқалуда. Сондықтан, кез-келген сын-қатерге дайын болуға тиіспіз. Тынымсыз ізденіп, ұдайы алға ұмтылуымыз қажет.
Менің Қазақстан халқына биылғы Жолдауым мынадай мәселелерге арналады.
І. ПАНДЕМИЯДАН КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ
Орталық Азиядағы экономикасы ең ауқымды ел саналатын Қазақстан қазір пандемияның зардабын тартуда. Дегенмен, қиындықтарға қарамастан, бағдарымызды берік ұстанып келеміз.
Біз орта мерзімді экономикалық саясатымызды айқындап, мемлекеттік бастамаларды реттеу үшін 2025 жылға дейінгі дамудың Ұлттық жоспарын және Мемлекеттік жоспарлаудың жаңа жүйесін қабылдадық. Ұлттық жобалар бекітілетін болады.
Стратегиялық мақсатымыз – Орталық Азиядағы көшбасшылық рөлімізді күшейту және әлемдік экономикадағы орнымызды нығайту.
Экономикамызға тікелей инвестиция тарту ісін жалғастырудың жаңа тәсілі ретінде Стратегиялық инвестициялық келісім ұғымы енгізілді. Квазимемлекеттік секторды оңтайландыру үшін нақты шараларды қолға алдық. «Бәйтерек» және «ҚазАгро» холдингтерін біріктірдік. Еншілес компаниялар екі есе азайды, олардың штат санын бір жарым есе қысқарттық. Жаңа, қуатты даму институтын құрдық.
Пандемия кезінде мемлекет азаматтарға және кәсіпкерлерге ауқымды әрі жедел қолдау көрсетті.
«Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы өзінің тиімділігін дәлелдеді. Оны жүзеге асыру барысында 3,5 мыңнан астам жоба іске қосылды. Сондай-ақ, 70 мың жұмыс орны ашылды. Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің жалпы құны 3,5 триллион теңге болды.
«Бизнестің жол картасы» бағдарламасының арқасында 66 мың жоба мемлекет тарапынан қолдау тапты. Бұл 150 мыңнан астам жұмыс орнын ашуға және сақтап қалуға септігін тигізді.
Зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын пайдалану туралы бастама экономикаға айтарлықтай әсер етті. Ең бастысы, оның әлеуметтік ықпалы айрықша болды. Осы шараның арқасында миллионнан астам азаматымыз тұрғын-үй жағдайын жақсартты. Кейбірі ипотекалық қарызын азайтты.
Жалпы экономикалық дамуымызда оң үрдіс бар екені сөзсіз. Алайда, бүгінгі ахуалдың әлі де күрделі екенін ашық айтуымыз керек. Сондықтан, мен «Қарапайым заттар экономикасы» және «Бизнестің жол картасы» бағдарламаларының мерзімін 2022 жылға ұластыру туралы шешім қабылдадым. Бұл мақсатқа бөлінетін қаржының жалпы көлемі кемінде бір триллион теңге болады.
Қазақстан мемлекеттік қарызы аздығының және едәуір қоры болғанының арқасында індет салдарын біршама тиімді еңсеруде. Бұл – біздің елеулі бәсекелік артықшылығымыз. Одан айырылып қалмауымыз керек.
Алайда, соңғы кезде бюджеттің шығыс бөлігіндегі міндеттемелерді орындау үшін бюджет тапшылығы ұлғайып, Ұлттық қордан алынатын трансферттер көбеюде. Үнемі осылай «ауырдың үстімен, жеңілдің астымен» жүре алмаймыз. Біздегі қаржылық орнықтылықтың қоры соншалықты шексіз емес.
Бюджеттің кірісін арттыру үшін шаралар қабылдау қажет екені сөзсіз. Бірінші кезекте, мемлекеттік шығыстардың ауқымын және оның тиімді жұмсалуын бақылауда ұстау керек.
Ұлттық қордың активтерін қалпына келтіру үшін бюджет ережесін енгізуді тездеткен жөн. Бұған қажетті заңнамалық өзгерістер осы жылдың соңына дейін қабылдануға тиіс.
Жалпы, елімізге мемлекет қаржысын, атап айтқанда, мемлекеттік қарызды, бюджет саясатын және Ұлттық қорды басқарудың ережелер жинағы қажет.
Үкімет пен Ұлттық банктен жыл соңына дейін Мемлекет қаржысын басқару тұжырымдамасын әзірлеуді сұраймын.
Сонымен бірге, экономиканы әртараптандыру, өндірілетін тауарлардың түрін көбейтіп, экспорт географиясын кеңейту жөніндегі жұмысты жалғастыру керек.
2020 жылдың қорытындысы бойынша, индустрияландыру жүзеге асырылып жатқан 10 жыл ішінде тұңғыш рет өңдеу өнеркәсібінің экономиканы дамытуға қосқан үлесі тау-кен өндірісі саласынан асып түсті.
Орта мерзімдегі мақсатымыз – 2025 жылға қарай өңдеу өнеркәсібінің экспортын 1,5 есеге көбейтіп, 24 миллиард долларға жеткізу. Ал, еңбек өнімділігін 30 пайызға арттыру.
Әзірленіп жатқан «Өнеркәсіп саясаты туралы» заң өңдеу өнеркәсібінің алдында тұрған сауалдарға жауап беруге тиіс.
Соның бірі – шикізатқа қол жеткізудің қиындығы. Отандық өнеркәсіп үшін шикізат тауарларының бағасы қолжетімді, ал көлемі жеткілікті болуы керек деген қарапайым ережені енгізуіміз қажет.
Үкімет жыл соңына дейін осы маңызды міндетті шешудің оңтайлы жолын табуға тиіс.
Бұл ретте, еліміздің ресурстық әлеуеті толық ашылмағанын, геологиялық тұрғыдан зерделену деңгейі төмен екенін қаперден шығармаған жөн.
Сапалы геологиялық ақпараттың инвесторларға қолжетімділігін арттыру қажет. Осыған орай түрлі ведомстволарға бағынатын бытыраңқы мекемелердің негізінде тиімді Ұлттық геология қызметін құру керек.
Бұл орган жер қойнауын кімге және қалай беруді шешетін монополистке айналмауға тиіс. Оның міндеті – инвесторларға кешенді қызмет көрсетіп, қолдау білдіру.
Жер қойнауын пайдалану саласына, әсіресе геологиялық барлау және жер қойнауын кешенді зерттеу ісіне тың серпін қажет.
Ұлт жоспары аясында басталған реформаларды соңына дейін жеткізген жөн. Атап айтқанда, геологиялық ақпараттың ашық цифрлық мәліметтер базасын құрып, оны инвесторлар үшін қолжетімді ету керек.
Жер қойнауы – ұлттың байлығы. Оны пайдалануға беруді оңаша кабинеттерде «бармақ басты, көз қыстымен» шешу заңсыз деп танылуға тиіс. Тиісті органдар бұл мәселе бойынша бақылау жасауды қамтамасыз етеді.
Келесі мәселе. Мемлекеттің экономикаға тым көбірек араласуы оның өсімін тежейді, сыбайлас жемқорлыққа және заңсыз лобби жасауға әкеп соқтырады.
Мемлекеттік кәсіпорындар әлі де болса көптеген салада басымдыққа ие, жеңілдіктерді жеке дара пайдаланады.
Біз бұл проблемаларды шеше бастадық.
Мәселен, Мемлекеттік басқару тұжырымдамасында квазимемлекеттік секторды қысқарту және оның тиімділігін арттыру, жұмысының ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қарастырылған.
Реформалар жөніндегі жоғары кеңес жекешелендірудің жаңа жоспарын мақұлдады. Енді оны қатаң бақылау қажет.
Бұдан басқа да мәселелер бар. Атап айтқанда, жекелеген ұлттық компаниялар мен мемлекеттік кәсіпорындар шығынға батып жатыр. Сөйте тұра неге олардың бірінші басшылары жауапкершілік арқаламайды?
Үкімет бұл мәселені шешуі керек.
Сонымен бірге, біз инфляцияның бақылаусыз өсу проблемасымен бетпе-бет келдік. Үкімет пен Ұлттық банк бәрін әлемдік үрдіске жауып, инфляцияның алдында қауқарсыздық танытып отыр.
Мұндай сылтау ұлттық экономиканың әлсіздігін көрсетеді. Онда «біздің кәсіби экономистеріміздің рөлі қандай?» деген сауал туындайды.
Үкімет пен Ұлттық банктің басты міндеті – инфляцияны 4-6 пайыз деңгейіне қайтару.
Жалпы сомасы 6,3 триллион теңге жұмсалған дағдарысқа қарсы шаралар жүзеге асырылғаннан кейін экономикамызда артық ақша пайда болды. Алайда, бүгінгі таңда бөлінген қаржы әлі бармай жатқан салалар бар. Екінші деңгейдегі банктер шағын жобаларға, әсіресе ауылға арнап ақша салмайды.
Сондықтан, микроқаржы ұйымдарының әлеуетін іске қосу керек. Олар жергілікті жерде жұмыс істейді. Өзінің тұтынушыларын, олардың бизнесі мен мүмкіндіктерін жақсы біледі.
Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі бұл мәселе бойынша шешімдер топтамасын әзірлеуі қажет.
Стресті активтер деңгейін төмендету жұмысы да айрықша маңызға ие.
Біз мемлекет банкирлерге көмектеспеуге тиіс деген шешім қабылдадық.
Сонымен бірге, шектеу қойылып, бұғатталған активтерді экономикалық айналымға қайтару керек. Алайда, мұны тек қана нарықтық негізде жүзеге асырған жөн.
Бұған заңнамалық негіз болуы қажет.
Үкімет Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігімен бірлесіп, жылдың соңына дейін тиісті заң жобасын Парламентке енгізсін.
Енді инфляцияның монетарлық емес тұстарына тоқталайық. Оның ең бастысы – азық-түлік бағасы.
Қазақстанның ауыл шаруашылығының әлеуеті орасан зор екені көп айтылады. Бірақ, агроөнеркәсіп кешені саласында қордаланған проблемалар да аз емес.
Ең алдымен, бұл – азық-түлік тауарларының бағасын белгілеудің және оны бөліп-таратудың тиімсіз жүргізілуі.
Мен бұған дейін көтерме-тарату орталықтарының желісін құрудың маңыздылығы туралы айтқан болатынмын. Бұл міндет орындалып жатыр.
Осы орталықтардың шағын ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге, соның ішінде, жеке қосалқы шаруашылықтарға да қолжетімді болуын қамтамасыз ету маңызды. Бұл нарықтың монополиялануына жол беруге болмайды.
Сонымен бірге, өнім өндірушіден тұтынушыға дейінгі аралықтағы бағаның бәріне бірыңғай бақылау жасау қажет. Қазір осы жұмысқа бірнеше мекеме жауапты. Әр жолы баға шарықтағанда олар байыппен сараптама жасап, тиімді шаралар қабылдаудың орнына бір-біріне сілтей бастайды.
Бұл жұмысты ретке келтіретін кез келді. Жауапкершіліктің ара-жігін ажырату керек. Бір мекемені басты орган ретінде айқындап, өзгелерінің өзара іс-қимылын нақты белгілеу қажет.
Үкімет осы мәселе бойынша бір айдың ішінде шешім қабылдауға тиіс.
Екіншіден, ауа-райының қолайсыздығы мал шаруашылығында түйткілді мәселелер бар екенін көрсетті.
Біз жедел шара қабылдап, жем-шөп тапшылығына байланысты ахуалды реттедік.
Дегенмен, бұл салада әлі де жүйелі жұмыс атқару керек.
Жем-шөп дайындауға қажетті жер көлемін кеңейткен жөн.
Сондай-ақ, егіс алқабына әр жылы әртүрлі дақыл егу талабын сақтау үшін тиісті бақылауды күшейткен абзал.
Ғарыштық мониторинг және қашықтан зондтау мүмкіндігін кеңінен қолдану керек.
Жайылымдық жерді тиімді пайдалану да өте маңызды.
Қазір мал жаятын жерге шаруалардың қолы жетпей жүр.
Өйткені, мұндай алқаптарды кейбір белгілі адамдар иеленіп алған. Тіпті, оны адам аяғы баспайтындай етіп қоршап тастаған.
Әкімдер түрлі себептерді сылтауратып, ықпалды адамдардың ығына жығылып, бұл мәселені шеше алмай отыр.
Үкімет құзырлы органдармен бірлесіп, осы ахуалды өзгертетін батыл шаралар қабылдауға тиіс.
Жеке қосалқы шаруашылықтардың малын жайылымдық жермен қамтамасыз ету мәселесіне айрықша назар аудару қажет.
Олардың құқықтық мәртебесі және көрсетілетін қолдау тәсілдері «Жеке қосалқы шаруашылықтар туралы» бөлек заңда көрініс табуы керек.
Үкімет бұл заң жобасын өте қысқа мерзімде әзірлеуге тиіс.
Ветеринария саласын да жетілдіру қажет.
Бұл салада орталық пен өңірлер арасындағы міндеттер мен құзыреттер нақты бөлінуі керек.
Мал басының амандығы және өнімділігі жергілікті ветеринарлардың тиімді жұмысына байланысты.
Бұл, түптеп келгенде, ауылдағы ағайынның әл-ауқатына тікелей әсер етеді.
Ветеринария қызметі қазіргі заман талабына сай болмаса, ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын арттыру мүмкін емес.
Сондықтан, осы салада жүйелі жұмыс атқарылуға тиіс.
Атап айтқанда, үдерістерді цифрландыру, мәлімет жинау және оны автоматтандыру, маман даярлау және олардың жалақысын көбейту шаралары.
Үкімет жыл соңына дейін ветеринария жүйесін реформалау жөнінде нақты шаралар қабылдауы керек.
Үшіншіден, біздің аграрлық саясатымызда сабақтастық болмай отыр. Министр ауысса, саланың саясаты да өзгереді.
Мұндай жағдайда шаруаларға алдағы жұмысты жоспарлау қиынға түседі.
Бірыңғай негізгі бағыт болуы қажет.
Соған сәйкес субсидиялау тәсілдерін қайта қарап, тұрақтандыру керек.
Келесі мәселе.
Соңғы бес жылдың өзінде субсидиялауға екі триллион теңгеден астам қаржы бөлінді.
Өкінішке қарай, агроөнеркәсіп кешеніне қатысты қозғалған қылмыстық істердің жартысынан астамы субсидияны талан-таражға салуға байланысты болып отыр.
Бұған жол беруге болмайды.
Нормативтік негізін нығайтып, тиімді жоспарлау және мониторинг жүргізу жүйесін енгізу қажет.
Субсидияны рәсімдеу тәртібі түсінікті әрі толығымен ашық болуға тиіс.
Шағын және орта шаруашылықтар үшін субсидия толығымен қолжетімді болуы керек.
Ауыл шаруашылығын технологиялық тұрғыдан қайта жабдықтауды қолдау тәсілдерін мұқият қарауымыз қажет.
Агроөнеркәсіп кешені қолданатын технологияның шамамен 90 пайызы әбден ескірді. Оны жаңарту керек.
Ауыл шаруашылығын субсидиялау саясатын өнеркәсіп саласындағы мемлекеттік саясатпен ұштастырған жөн.
Үкімет пен «Бәйтерек» холдингі осы мәселе бойынша ұсыныстар әзірлеуі қажет.
Жалпы, ауыл шаруашылығы саласының басты міндеті – елімізді негізгі азық-түлік өнімімен толық қамтамасыз ету.
Мен биыл ауыл шаруашылығы жерлерін шетелдіктерге және олардың қатысы бар компанияларға сатуға және жалға беруге біржола тыйым салған заңға қол қойдым.
Жер кодексіне қазақстандық инвесторларды ауыл-аймақтарды дамыту үшін қаржы салуға ынталандыратын түзетулер енгізілді.
Бұл өзгерістер ауыл шаруашылығы жерлерін толық экономикалық айналымға түсіруге мүмкіндік береді.
Шын мәнінде, осы шешімдердің барлығы агроөнеркәсіп секторына оң ықпал етеді.
Соның арқасында ауыл шаруашылығы ұлттық экономиканың негізгі қозғаушы күшіне айналады деп сенемін.
Келесі мәселе. Қазіргі заманда бәсекеге қабілеттіліктің басты факторының бірі – барынша цифрландыру.
Қазақстан үшін заманауи цифрлық технологиялар трансферті, Индустрия 4.0 элементтерін енгізу айрықша маңызды. Біз шетелдегі стратегиялық серіктестерімізбен белсенді жұмыс істеуге тиіспіз.
Сонымен бірге, отандық ІТ-секторды дамытып, күшейте түсу де маңызды. Елімізге жас, білімді әрі ынталы мамандар керек. Цифрландыру жөніндегі ұлттық жобаның аясында кемінде 100 мың жоғары білікті ІТ-маман даярлау қажет.
Цифрлық саладағы қызметтер мен тауарлардың экспорты 2025 жылға қарай кемінде 500 миллион долларға жетуге тиіс.
Осы және басқа да міндеттер мемлекеттік секторды толығымен «цифрлық қайта жүктеуді» талап етеді. Мұндағы бұрыннан келе жатқан басты түйткіл – мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің өзара тиімді кіріктірілмеуі. Бұл мәселе түбегейлі әрі тезірек шешімін табуы керек.
Біріншіден, «Электронды үкіметтің» мүлде жаңа құрылымын жасау керек. Мемлекеттік сектордың барлық ІТ-бастамасы тек қана қазақстандық мемтехтың жаңа платформасына негізделеді.
Бұл платформа қайталауларды, тиімсіз шығыстарды және бюрократияны жояды. Мемлекеттік қызметтер азаматтарға смартфоннан 100 пайыз қолжетімді болады.
Екіншіден, біз мемлекеттік органдардың бизнес-үдерісін түгел қайта қарап, цифрлық форматқа көшіретін Цифрлық трансформация орталығын ашамыз.
Үшіншіден, ұлттық компаниялар ІТ-қауымдастықпен өзара қарым-қатынас жасайтын платформа құруымыз қажет. Квазимемлекеттік сектордың цифрлық қажеттілігі мен сұранысы барынша отандық компаниялардың күшімен қамтамасыз етілуге тиіс.
Төртіншіден, мәлімет беру желісін халықаралық дәліздермен ұштастыра отырып, оны біртіндеп кеңейту және жаңарту қажет. Көрші елдерге де қызмет көрсете алатын мәлімет өңдеудің заманауи орталықтарын құру керек.
Біз еліміздің орасан зор ақпараттық-телекоммуникациялық әлеуетін іске асыра білуге тиіспіз. Жаңа цифрлық дәуірде ол геосаяси маңызға ие болады.
Қазақстан Еуразия өңірінің басым бөлігі үшін орталық цифрлық хабқа айналуға тиіс.
Осы міндетті орындау үшін кадрлық әлеуетімізді күшейтуіміз керек. Премьер-Министр маған өз ұсыныстарын берсін.
Келесі мәселе. Ауғанстандағы ахуал және жаһандық шиеленістің күшеюі бізге қорғаныс өнеркәсібі кешенін және Әскери доктринамызды толығымен қайта қарауға міндеттейді.
Қорғаныс қабілетімізді нығайтып, қауіп-қатерлерге жедел үн қату мемлекеттік маңызы бар басымдыққа айналуға тиіс.
Біз сыртқы қатерге және оқиғаның қалай өрбуіне де дайын болуымыз керек.
Сырттан төнетін қауіпті модельдеу айрықша өзектілікке ие болуда.
Стрес-тест өткізіп, сценарийлер дайындаған жөн. Соның негізінде мемлекеттік аппараттың іс-қимыл жоспары әзірленіп, түзетіліп отыратын болады.
II. ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
Халқымыз «Бірінші байлық – денсаулық» деп бекер айтпаған.
Коронавирус денсаулық сақтау саласы үшін үлкен сынақ болды.
Әлемді жайлаған індеттің беті әлі қайтар емес.
Күн сайын мыңдаған азаматымыз дертке шалдығып, талай адам өмірден өтуде.
Біз уақыт ұттырмай індетпен күресу шараларын дереу қолға алдық.
Қазақстан – коронавирусқа қарсы вакцина жасап шығарған әлемдегі санаулы мемлекеттің бірі.
Біздің вакцинамыздың тиімді әрі қауіпсіз екеніне еш күмән жоқ.
Қазір QazVac-қа өзге мемлекеттер де сұраныс білдіруде.
Елімізде вакцина қоры жеткілікті, азаматтарымыздың таңдау мүмкіндігі бар. Көптеген мемлекеттердің бұған қолы жетпей отыр.
Елімізде жаппай екпе салу жүріп жатқанымен, қоғамда оған қарсы адамдар әлі де көп.
Олар өздері бас тартып қана қоймай, халықты кері үгіттеуде.
Соның кесірінен қаншама жұртты адастыруда.
Мұндай адамдар өзінің ғана емес, өзгенің өмірі үшін де жауап беретінін түсінуге тиіс.
Сондықтан, екпе алуға қарсы үгіттеп жүргендердің жетегінде кетпеген жөн.
Адамзат көптеген індетті бастан өткерген.
Вакцина пайда болғаннан кейін ғана қауіпті дерттерге тосқауыл қойылғанын ұмытпауымыз керек.
Алдағы уақытта әлемде коронавирустың жаңа штамдары шығуы мүмкін. Сарапшылар басқа да індеттер пайда болатынын айтуда.
https://kazembassy.ru/kaz/press_centr/novosti/?cid=0&rid=3014&fbclid=IwAR0-dRckgxsLw7BcyWMJ9tayoKwNxccp8iteOe2bboFxICLw_DqD1UkvAdM
Дорогие соотечественники!
Уважаемые депутаты Парламента и члены Правительства!
В этом году мы отмечаем 30-летие Независимости – это наша самая высшая ценность.
Благодаря дальновидной политике Первого Президента – Елбасы Казахстан добился значительных успехов и стал известен во всем мире.
В единстве и согласии мы смогли построить новое государство – это наше главное достижение.
Мы укрепили дух нации, заложив прочный фундамент для развития. Стали влиятельным членом мирового сообщества. Благодаря стабильности в обществе вышли на путь устойчивого прогресса.
Мы вместе строим сильное государство. Суверенитет – это не пустые лозунги и громкие слова. Для нас важно, чтобы каждый гражданин ощущал плоды Независимости, главные из которых мирная жизнь, общественное согласие, повышение благосостояния народа, уверенность молодежи в будущем.
На это нацелены все наши начинания. Благодаря единству и созидательному труду казахстанцев мы успешно преодолеваем все трудности и испытания.
Наша страна находится на пороге четвертого десятилетия Независимости. Уже сейчас очевидно, что это время будет нелегким. Поэтому мы должны быть готовы к любым вызовам и угрозам, непрерывно совершенствоваться и всегда двигаться вперед.
Мое нынешнее Послание народу Казахстана посвящено следующим вопросам.
І. ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ В ПОСТПАНДЕМИЧЕСКИЙ ПЕРИОД
Крупнейшая в Центральной Азии экономика Казахстана сейчас переживает последствия пандемии. Тем не менее, несмотря на трудности, мы последовательно реализуем свой курс.
В целях определения среднесрочной экономической политики и систематизации государственных инициатив мы приняли Национальный план развития до 2025 года и перешли к новой системе государственного планирования. Будут утверждены национальные проекты.
Наша стратегическая цель – усилить лидирующую роль в Центральной Азии и укрепить свои позиции в мировой экономике.
Для дальнейшего привлечения прямых инвестиций внедрен новый инструмент – Стратегическое инвестиционное соглашение.
Приняты конкретные меры для оптимизации квазигосударственного сектора. Завершено объединение холдингов «Байтерек» и «КазАгро». В два раза сокращены портфельные компании, в полтора раза – их штатная численность. В результате создан новый мощный институт развития.
В условиях пандемии государство оказало масштабную и оперативную поддержку гражданам и бизнесу.
Доказала свою эффективность программа «Экономика простых вещей». В рамках ее реализации запущено более 3,5 тысячи проектов, создано 70 тысяч рабочих мест, произведено товаров и услуг на 3,5 трлн тенге.
Благодаря программе «Дорожная карта бизнеса» государственную поддержку получили 66 тысяч проектов. Это помогло создать и сохранить более 150 тысяч рабочих мест.
Серьезный экономический, но прежде всего социальный эффект оказала инициатива по досрочному использованию пенсионных накоплений. Эта мера помогла более миллиону наших сограждан улучшить свои жилищные условия или снизить ипотечное бремя.
В целом в экономическом развитии нашей страны наблюдается положительная динамика. Тем не менее нужно открыто сказать, что ситуация все еще остается непростой.
Поэтому я принял решение продлить на 2022 год срок действия программ «Экономика простых вещей» и «Дорожная карта бизнеса». Общий объем средств, выделенных на их финансирование, составит не менее одного триллиона тенге.
Во многом благодаря низкому госдолгу и наличию значительных резервов Казахстан сравнительно успешно преодолевает последствия пандемии. Это наше серьезное конкурентное преимущество, важно его не растерять.
Однако в последнее время проявилась тенденция, когда для покрытия расходных обязательств увеличиваются дефицит бюджета и трансферты из Национального фонда. Все время идти по такому «легкому» пути не получится. Запас финансовой устойчивости далеко не безграничен. Очевидно, что необходимы меры по увеличению доходов бюджета. Но в первую очередь нужен контроль за объемами и эффективностью государственных расходов.
Для восстановления активов Национального фонда следует ускорить внедрение бюджетного правила. Соответствующие законодательные поправки должны быть приняты до конца нынешнего года.
В целом стране необходим свод правил по управлению государственными финансами: госдолгом, бюджетной политикой, Нацфондом. Прошу Правительство и Национальный банк до конца года подготовить Концепцию управления государственными финансами.
Наряду с этим нужно продолжать работу по диверсификации экономики, расширению номенклатуры производимых товаров и географии экспорта.
По итогам 2020 года, впервые за 10 лет индустриализации, вклад обрабатывающей промышленности в развитие экономики превысил долю горнодобывающей отрасли. Среднесрочная цель – к 2025 году увеличить экспорт обрабатывающей промышленности в 1,5 раза, до 24 млрд долларов, а производительность труда – на 30%.
Разрабатываемый закон «О промышленной политике» должен дать ответы на вопросы, стоящие перед обрабатывающим сектором. Один из них – проблема доступа к сырью. Требуется внедрить простое правило – цена сырьевых товаров для отечественной промышленности должна быть доступной, а объем – достаточным. До конца года Правительство должно найти оптимальный вариант решения этой важной задачи.
При этом нужно иметь в виду, что ресурсный потенциал нашей страны полностью не раскрыт, геологическая изученность остается на низком уровне.
Необходимо расширять доступ инвесторов к качественной геологической информации. Для этого на базе разрозненных подведомственных организаций следует создать эффективную Национальную геологическую службу. Данная организация не должна стать монополистом, который решает, кого и как допустить к недрам. Ее роль заключается в оказании комплексной сервисной поддержки инвесторам.
Отрасль недропользования нуждается в новом импульсе, особенно в части геологоразведки и комплексного изучения недр. Реформы, начатые в рамках Плана нации, следует довести до практического завершения – создать открытую цифровую базу данных геологической информации, обеспечить к ней доступ инвесторов.
Недра – это национальное достояние. Решения о доступе к ним путем кулуарных обсуждений в тиши кабинетов должны быть поставлены вне закона. Соответствующие органы обеспечат контроль по данному вопросу.
Далее. Чрезмерное присутствие государства в экономике серьезно сдерживает ее рост и конкурентоспособность, приводит к коррупции и незаконному лоббированию. Госпредприятия по-прежнему доминируют во многих секторах, пользуются монопольными льготами.
Мы начали решать данные проблемы. Так, в Концепции государственного управления предусмотрены меры по сокращению квазигосударственного сектора, повышению его эффективности, прозрачности и подотчетности. Высшим советом по реформам одобрен новый план приватизации. Теперь нужен строгий контроль.
Но есть и другие вопросы. В частности, почему отдельные национальные компании и госпредприятия работают в убыток, а их первые руководители не несут ответственности за это? Правительству предстоит решить данную проблему.
Мы также столкнулись с неконтролируемым ростом инфляции. Нацбанк, Правительство оказались бессильными перед ней, сославшись на мировые тенденции. Подобного рода отговорки высвечивают уязвимость национальной экономики. Возникает еще один вопрос: в чем тогда состоит роль наших профессиональных экономистов?
Главная задача Национального банка и Правительства – это возвращение инфляции в коридор 4-6%.
В результате реализации антикризисных мер общим объемом 6,3 трлн тенге в экономике возникла избыточная денежная масса. Но существуют ниши, в которые эти средства не поступают. Банки второго уровня не вкладываются в небольшие проекты, особенно на селе.
Поэтому предстоит задействовать потенциал микрофинансовых организаций. Они работают на местах, знают клиентов, их бизнес и возможности. Национальному банку и Агентству по финрегулированию следует подготовить пакет решений по данному вопросу.
Большое значение имеет работа по снижению уровня стрессовых активов.
Мы приняли решение – государство не должно помогать банкирам. Вместе с тем замороженные активы нужно возвращать в экономический оборот, но исключительно на рыночной основе. Для этого нужна законодательная база. Правительству совместно с Агентством по финрегулированию следует до конца года внести законопроект в Парламент.
Теперь о немонетарных составляющих инфляции. Главная из них – цены на продукты питания.
Об огромном аграрном потенциале Казахстана говорится много. Но в сфере АПК накопилось немало проблем.
Прежде всего это неэффективное ценообразование и распределение продовольственных товаров. Ранее я говорил о важности создания сети оптово-распределительных центров. Эта задача находится в стадии реализации.
Важно обеспечить доступ к ним мелких сельхозтоваропроизводителей, включая, возможно, личные подсобные хозяйства. Монополизация данного рынка недопустима.
Необходимо также обеспечить единый контроль над ценами по цепочке от производителя до потребителя. Сейчас за эту работу отвечают несколько ведомств. После очередного скачка цен они вместо вдумчивого анализа и принятия эффективных мер начинают «кивать друг на друга». Пора навести порядок в этом деле. Следует разграничить зоны ответственности, определить один орган в качестве основного, прописать четкие регламенты взаимодействия остальных ведомств. Правительство должно принять решение по этому вопросу в месячный срок.
Во-вторых, неблагоприятные погодные условия обнажили серьезные проблемы в животноводстве. Оперативными мерами мы стабилизировали ситуацию с кормообеспечением. Однако в этой сфере все еще необходимы системные действия.
Нужно расширить площади возделывания кормовых культур и усилить контроль за соблюдением севооборота, шире использовать возможности космического мониторинга и дистанционного зондирования земель. Важно также повысить эффективность использования пастбищ.
На сегодня у фермеров нет доступа к местам выпаса скота из-за их принадлежности лицам с известными фамилиями, устроившим из своих владений неприступные крепости. Акимы не могут решить эту проблему по разным причинам, в том числе из-за личной зависимости.
Правительству совместно с уполномоченными органами нужно принять решительные меры для исправления ситуации. Особое внимание следует уделить обеспечению частных подворий сельчан пастбищными угодьями. Их правовой статус и инструменты поддержки необходимо прописать в отдельном законе «О личных подсобных хозяйствах». Правительству нужно разработать законопроект в кратчайшие сроки.
Требует совершенствования и сфера ветеринарии, которая нуждается в четком разграничении функций и полномочий между центром и регионами. От эффективной работы ветеринаров на местах зависит здоровье и продуктивность скота. А это, в свою очередь, напрямую влияет на благосостояние сельских жителей.
Без современной ветеринарной службы невозможно расширение экспорта значительной части сельскохозяйственной продукции. Поэтому в этой сфере требуется последовательная работа: цифровизация процессов, автоматизация сбора и передачи данных, подготовка кадров и повышение заработных плат. До конца года Правительство должно принять конкретные меры по реформированию системы ветеринарии.
В-третьих, в нашей аграрной политике наблюдается непоследовательность. Со сменой министров меняется и политика. В таких условиях фермерам сложно планировать работу на перспективу. Нужно выработать единую генеральную линию. В соответствии с ней требуется пересмотреть и стабилизировать механизмы субсидирования.
Далее. Только за последние пять лет на субсидирование было направлено более 2 трлн тенге. К сожалению, более половины уголовных дел в сфере АПК приходится на хищение субсидий. Такая ситуация неприемлема.
Следует укрепить нормативную базу, внедрить систему эффективного планирования и мониторинга. Необходимо, чтобы порядок оформления субсидий был понятным и прозрачным. Субсидии должны быть в полной мере доступны малым и средним хозяйствам.
Нужно детально изучить инструменты стимулирования технологического переоснащения сельского хозяйства. Около 90% технологий, используемых в агропромышленном комплексе, окончательно устарели и нуждаются в модернизации.
Политику субсидирования сельского хозяйства нужно привести в соответствие с промышленной политикой государства. Прошу Правительство и холдинг «Байтерек» подготовить пакет предложений по данным вопросам.
В целом главная задача агропромышленного комплекса – полное обеспечение страны основными продуктами питания.
В этом году я подписал закон, окончательно поставивший точку в вопросе продажи и аренды сельскохозяйственных земель иностранцам и компаниям с зарубежным участием.
В Земельный кодекс внесены поправки, стимулирующие отечественных инвесторов вкладывать средства в развитие сельских территорий. Эти изменения позволяют вовлекать сельхозземли в полноценный экономический оборот.
Уверен, все эти решения благоприятно повлияют на наш агропромышленный сектор, который станет одной из ключевых точек роста национальной экономики.
Следующий вопрос. В современном мире одним из главных факторов конкурентоспособности является глубинная цифровизация.
Для Казахстана крайне важны трансферт современных цифровых технологий, внедрение элементов Индустрии 4.0. Мы должны активно работать с нашими стратегическими партнерами за рубежом.
При этом важно взращивать и усиливать отечественный IT-сектор. Стране нужны молодые, образованные, мотивированные кадры. В рамках Национального проекта по цифровизации необходимо подготовить не менее 100 тысяч высококлассных IT-специалистов.
Экспорт услуг и товаров цифровой отрасли к 2025 году должен достичь как минимум 500 млн долларов.
Эти и другие задачи потребуют полной «цифровой перезагрузки» государственного сектора. Здесь главной и давней проблемой является отсутствие эффективной интеграции информсистем государственных органов. Данный вопрос требует кардинального, скорейшего решения.
Во-первых, предстоит выстроить принципиально новую архитектуру «цифрового правительства». Все IT-инициативы госсектора будут основываться исключительно на новой платформе казахстанского гостеха. Она исключит дублирование, неэффективные затраты и бюрократию, 100% госуслуг станут доступны гражданам со смартфонов.
Во-вторых, мы запускаем Центр цифровой трансформации, в котором все бизнес-процессы госорганов будут пересмотрены и переведены в цифровой формат.
В-третьих, необходимо создать платформу взаимодействия национальных компаний с IТ-сообществом. Цифровые потребности и запросы квазигоссектора должны максимально обеспечиваться силами отечественных компаний.
В-четвертых, необходимо поэтапно расширять и обновлять линии передачи данных, сопрягая их с международными коридорами. Предстоит создать современные центры обработки данных, которые могут обслуживать соседние страны.
Мы должны реализовать свой огромный информационно-телекоммуникационный потенциал. В новую цифровую эпоху он будет иметь геополитическое значение. Казахстан должен стать центральным цифровым хабом на значительной части евразийского региона.
Для решения данной задачи нужно, естественно, усилиться в кадровом плане. Прошу Премьер-министра дать мне свои предложения.
Далее. Ситуация в Афганистане, общее нарастание глобальной напряженности ставят перед нами задачу перезагрузки оборонно-промышленного комплекса и Военной доктрины.
Укрепление обороноспособности, повышение оперативности реагирования на угрозы также должны стать приоритетами государственного значения. Мы должны готовиться к внешним шокам и наихудшему варианту развития событий. В высшей степени актуальным стало моделирование рисков, исходящих извне. Следует проводить стресс-тесты, прорабатывать сценарии, на основе которых будут разрабатываться и корректироваться планы действий государственного аппарата.
II. ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ СИСТЕМЫ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ
«Здоровье – главное богатство», – гласит наша народная пословица.
Коронавирус стал серьезным испытанием для системы здравоохранения. Охватившая мир эпидемия не отступает. Каждый день заболевают тысячи наших сограждан, многие уходят из жизни.
С первых дней пандемии мы без промедления приняли меры для борьбы с распространением инфекции.
Казахстан – одно из немногих государств, выпустивших собственную вакцину против коронавируса. Мы не сомневаемся в эффективности и безопасности нашего препарата QazVac, к которому уже проявляют интерес другие страны.
У нас достаточный запас вакцин, у казахстанцев есть возможность выбирать – многие государства не могут себе это позволить.
В стране продолжается массовая вакцинация, однако в обществе по-прежнему много ее противников. Они не только отказываются прививаться, но и призывают к этому население. Поддавшись их влиянию, многие были дезориентированы.
Все эти люди должны понимать, что несут ответственность не только за себя, но и за жизни других. Поэтому нельзя идти на поводу у лиц, агитирующих против вакцинации.
Человечество пережило не одну эпидемию. Мы не должны забывать, что многие опасные заболевания были остановлены только после появления вакцин.
В ближайшем будущем в мире могут появиться новые штаммы коронавируса, эксперты прогнозируют и другие пандемии. Мы не сможем просто переждать эти процессы. Нам предстоит научиться жить и развиваться в таких условиях.
Поэтому сейчас важно закупить бустерные вакцины, ускорить приобретение вакцин, зарегистрированных Всемирной организацией здравоохранения.
Также необходимо подготовить всю систему здравоохранения к переходу на регулярную вакцинацию.
